Ülkü Tamer'in Kitaplarına Girmemiş Şiirleri: “Lucia”

Daha ilk şiirleriyle özgün bir tutum ve ses sahibi olmayı başarmış şairlerden Ülkü Tamer. Cemal Süreya, Ülkü Tamer için, “en soyut atılımını bile çok yalın bir dille yaptı” diyor. Bu cümlenin, şairi anlatan onlarca sözün içerinde ayrı bir yeri var. Çünkü kuşak arkadaşları ya da “2. Yeni izleyicisi” kimi şairler çoğu kez günün siyasi atmosferi ile şiir dışına savrulurken o, halk şiiri gibi Türk edebiyatının “asıl” kaynaklarını kendine özgü “ironi” ve “lirizmiyle” keşfedebilmişti. Bugün Ülkü Tamer deyince mutlaka andığımız meşhur şiir “Güneş Topla Benim İçin” işte bu asıl kaynaklardan yani gelenekten nasıl yararlanılabileceğinin en güzel örneğidir.

Ben şairlerin, dergilerde yayımlanan fakat her nedense hayattayken kitaplarına almadıkları şiirlerin de önemli bir inceleme konusu olduğunu düşünüyorum. Bu incelemelerden hem şairler ve okuyucular hem de akademisyenler önemli ölçüde faydalanacaklardır. Kitaplarına girmemiş şiirler, her şairin gençlikten ustalığa uzandığı yoldaki tüm durakları göstermesi bakımından da ayrıca önemlidir. 

Ülkü Tamer, bir şiirinde şöyle diyordu: “Şiir her zaman yeniden başlar.” Şairin, “kitaplarına girmemiş şiirleri”nden oluşan Lucia, işte bu dizenin somutlaşmış hali gibidir adeta.[1] Okuyucu, Lucia ile birlikte, Tamer’in 1950’li yıllardan 1970’lere kadar geçen süredeki poetik yönelimlerini bir bir görmüş oluyor. Örneğin, “Bir Kuşun Karnı” ve “Saklı Kuş” gibi şiirler kimi yerleri değiştirilerek yahut yeni eklemelerle başka kitaplarına girmiştir şairin. Bu sayede bugünün okuyucuları, büyük bir şairin şiirleri üzerine nasıl “kafa yorduğuna” ve bir karınca gibi nasıl “çalıştığına” şahit olabiliyorlar. Lucia, gerek tema ve imge dünyası gerekse sözdizimiyle Ülkü Tamer’in 1950’li yıllardaki şiir yönelimlerini yakından takip ettiğini ve okuduğunu gösteriyor. Bu nedenle Lucia’daki şiirlerin hemen hepsinin Tamer’in ustalığını taşıdığını söyleyebiliriz.

Lucia’da Ülkü Tamer şiirinin 20-30 yıllık gibi uzun bir sürede, esasen hep aynı damardan aktığını, beslendiğini ve o damarı nasıl genişlettiğini görüyoruz. Bir şairin hep aynı damardan beslenmesi şiirinin “kıtlığını” değil aksine yıllar içinde nasıl yoğun ve oylumlu bir hal aldığını gösterir. Cemal Süreya, Edip Cansever, Cahit Zarifoğlu gibi isimler yıllar içerinde farklı poetik yönelimler gösterseler de temelde hep aynı kaynağa sadık kalmışlardır. Kitapta Tamer’in,  şiiri günü gününe takip ettiğini; ancak en başından beri “verili” şiir görüşlerine yönelmediğini ve onlardan bile isteye uzak durmaya çalıştığını görüyoruz. İşte bu sayede beslendiği kaynağın sürekli genişlediğini söylüyorum. Tamer, bu hacimli ve yoğun ilk dönem şiirleriyle 1950’li yılların önemli dergilerinden Pazar Postası’nın da sürekli şairleri arasına girmiştir.

Ülkü Tamer’in, günümüz şiirinde dahi önemli bir yer kaplayabilecek bu şiirleri kitaplarına almaması onun kitaplarını oluştururken nasıl seçici ve titiz davrandığını gösteriyor. Ben bu şiirlerin, bugün bile edebiyat ortamına önemli bir irtifa kazandıracağını düşünüyorum. Çünkü -açıkça arayış ve çeşitli ilişkiler döneminin ürünleri de olsalar- Lucia’daki şiirlerin, Türk edebiyatında haklı bir yer edinen diğer Ülkü Tamer şiirleri ile aynı duyuş, söyleyiş ve poetik olgunluğa sahip olduğu görülür.

“Gücünü İncil’den alan İsa öncesi

            insanlardık eskiden, ne güzeldi,

Asmalar büyütürdük pervazların kadar

                                bütün tapınakların,

[1] Tamer, Ülkü, Lucia-Kitaplarına Girmemiş Şiirler, Karakum Yayınevi, Ankara, 2020 (Haz. Emine Selcen Bekmezci)

Denizlere attığımız çakıllar havada

                  ısınırken sakallarımız vardı;

Yeni bir yokluk kadar gerçek şimdi

                                      çocukluğumuz.”

Ülkü Tamer’in kitaplarına girmemiş şiirleri hakkında ilk kez Mehmet Can Doğan’ın bir yazı yazdığını biliyorum. Yeniyazı dergisinde yayımlanan bu yazıyı Doğan daha sonra Şiir Arkeolojisi adlı kitabına aldı. Doğan’ın aktardığına göre Ülkü Tamer, kitabın açılış şiiri “Dünyanın Bir Köşesinden Lucia” yı, dönemindeki kadın isimlerine yazılmış şiirlere öykünerek kaleme almıştır. Lucia’daki öykünmelere yalnız bir şiir isminde değil; deformasyon, kelime seçimi ya da sözdiminde de rastlanır.[1] 

Şiir okuyucusu daha önce Cemal Süreya, Fazıl Hüsnü, Ergin Günçe, Edip Cansever, Turgut Uyar gibi isimlerin “kitaplarına girmemiş şiirlerini” birçok yayınevinden okumuştu. Hatta bu şairlerden Edip Cansever, “İkindi Üstü” adlı ilk kitabının hayattayken tekrar baskısını yapmamış ve bu kitabı toplu şiirlerine de almamıştı. Ancak Yapı Kredi Yayınları, Cansever’in “Toplu Şiirleri”ni hazırlarken şairin reddettiği bu eseri de kitaba dâhil etmiştir. Şairinin reddettiği ya da sağlığında kitaplarına almadığı şiirleri yayımlamak ne derece doğru, bu ayrı ve detaylı bir yazının konusu. Ancak şurası bir gerçek ki sanatçının kitaplarına aldığı şiirler edebiyat tarihi ve okuyucu açısından ne kadar önemliyse kitaplarına almadıkları da en az o kadar önemlidir. 

Lucia ile birlikte Emine Selcen Bekmezci ve Karakum Yayınevi Ülkü Tamer’in şiir külliyatını büyük ölçüde tamamlıyor. Daha önce toplu ve seçme şiirleri yayımlanan şairin, Lucia’daki şiirleriyle günümüz Türk okuru belki de ilk kez karşılaşacak. Uzun yıllar dergi sayfalarında kalan bu şiirleri bir araya getiren Bekmezci’nin de dediği gibi; “Boğa”, “kıral”, “giyotin”, “haydut” gibi kelimelerle Lucia, Ülkü Tamer şiirinin özünü yansıtıyor.   

“Kıral bizi tanımıyor bile tanımıyacak

Giyotinler yeniden kurulsun son

                                  günümüz

Kıralı biz yarattık-önemsiz mızrak

Büyük sorumluluktan kurtulduk

                               betikler bilir

Keskin bıçak öncesi güçlü gülüşümüz

Çarmıha geriliyor yüreklerimizde”

[1] Doğan, Mehmet Can, Şiir Arkeolojisi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011